وبلاگ

زمانی که از ما در مورد پیدایش برق سؤال می‌شود اولین نامی که در ذهنمان نقش می‌بندد «توماس ادیسون» است. وی در سال ۱۲61هجری شمسی نخستین موسسه برق تجاری خود را برای تأمین روشنایی در نیویورک افتتاح کرد. در ایران نیز در سال 1263 هجری شمسی اولین مولد برق به دستور ناصرالدین شاه قاجار وارد کشور شد و در تکیه دولت و دربار، به منظور روشنایی مورد استفاده قرار گرفت. در سال ۱۲۸۴ نخستین نیروگاه خصوصی برق شهر توسط مرحوم حاج حسین مهدوی (امین الضرب) از روسیه خریداری شد و در تهران افتتاح شدو عملا برق در ایران توسط بخش خصوصی به کشور وارد گردید و در دسترسی عموم قرار گرفت.

اوایل قرن چهاردهم شمسی و با روشن‌تر شدن مزایای برق، تأسیساتی برای تولید و توزیع و فروش برق با قدرت بالا ایجاد شد و در سال 1316 نیروگاه بخار، ساخت کارخانه اشکودای چکسلواکی با قدرت ۶۴۰۰ کیلووات در محل کنونی شرکت برق منطقه‌ای تهران نصب شد.

از سال 1327 تا 1334 اولین برنامه عمرانی هفت ساله کشور به اجرا در آمد که دستاورد آن افزایش قدرت نامی نصب شده در کشور به ۴۰ مگاوات افزایش یافت. بر این اساس میزان انرژی تولیدی سالانه کشور به حدود ۲۰۰ میلیون کیلووات ساعت رسید. تمرکز برنامه هفت ساله عمرانی دوم کشور (1334-1341) برای توسعه تأسیسات برق در چهار حوزه تهران، خوزستان، شهرهای بزرگ و شهرهای کوچک بود. خوزستان به دلیل شرایط اقلیمی و وجود منابع نفتی و رودخانه کارون از اهمیت ویژه‌ای برای توسعه صنعت برق برخوردار بود. نیروگاه‌های برق‌آبی مهم کشور ازجمله، سد دز، سد کرج، سد سفیدرود و همچنین نیروگاه حرارتی طرشت از نتایج برنامه دوم است.

در برنامه سوم عمرانی کشور که 5 سال و نیم به طول انجامید (1341-1346) صنعت برق نقش زیر بنایی داشت و اعتبارات قابل‌توجهی در طول این دوره به آن اختصاص یافت. از جمله اتفاقات مهم در دوره سوم، تأسیس سازمان برق ایران در سال 1341 است. هدف از تأسیس این سازمان اشراف کلی و اعمال مدیریت بر برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های تولید و ایجاد مؤسسات تولید، انتقال و توزیع برق و هدایت سرمایه‌گذاری‌ها در بخش برق بود. در تاریخ 16/01/1343 قانون تأسیس وزارت آب و برق به دولت ادغام شد. در سال 1344، سازمان برق ایران و دیگر مؤسساتی که در ارتباط با این حوزه به وجود آمده بودند در این وزارت خانه ادغام شدند. شرکت‌های برق منطقه‌ای در پاییز همین سال با تدوین اساسنامه برای تعدادی از استان‌ها شکل گرفتند که به موجب آن صنعت برق کشور صورتی سازمان‌یافته و منسجم پیدا کرد. لازم به ذکر است سازمان آب و برق خوزستان از سال 1339 ایجاد شده و در کنار شرکت‌های برق منطقه‌ای به فعالیت پرداختند اما در آن زمان کل کشور را شامل نمی‌شد.

در برنامه چهارم عمرانی (1347-1351) صنعت برق به عنوان یک صنعت اساسی و نیازمند سرمایه‌گذاری مورد توجه قرار گرفت. احداث خطوط انتقال سراسری و تأسیس نیروگاه‌های بزرگ آبی از دستاوردهای مهم این برنامه چهارم است. در پایان برنامه چهارم جمع قدرت نامی نصب شده در کشور به 3354 مگاوات (رشد متوسط سالانه 16 درصد) افزایش یافت. به منظور استفاده صحیح‌تر از منابع و امکان برقراری دادوستد انرژی برق بین مناطق و کار تولید و انتقال برق به طور کلان، شرکت تولید و انتقال نیروی برق ایران (توانیر) از سال ۱۳۴۸ آغاز به کار کرد.

در سال‌های 1351-1356 برنامه پنجم عمرانی کشور در حال اجرا بود که یکی از اهداف آن ایجاد سد بر روی رودخانه ‌های بزرگ بود. در پایان این برنامه نیز قدرت نصب شده در کشور به 1705 مگاوات رسید. در سال 1353 با افزایش شرکت‌های دخیل در امور انرژی کشور و گسترده‌تر شدن وظایف وزارت آب و برق، نام این وزارتخانه به «توانیر» تغییر یافت.

 با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه سال 1357، خط‌مشی‌ها و رویکردهای صنعت برق بازنگری شد و مطابق با هدف‌های والای انقلاب تغییر یافت. تکیه بر توان داخلی، کاهش دست مشاوران و پیمانکاران خارجی، ایجاد امکان استفاده از انرژی برای تمام اقشار و رفع محرومیت‌ها را می‌توان از مهم‌ترین اهداف و چشم‌اندازهای صنعت برق پس از انقلاب اسلامی دانست.

در طول هشت سال جنگ تحمیلی عراق علیه کشور عزیزمان، صنعت برق علاوه بر تلاش برای حفظ، نگهداری و بهره‌برداری از تأسیسات موجود در کشور و دفاع از پشت جبهه‌ها، تمام تلاش خود را برای بهبود هرچه بهتر اوضاع و اجرای توسعه‌های مورد نیاز کشور انجام داد. علی‌رغم همه دشواری‌ها، در سال 1367 قدرت نصب شده در کشور به 13681 مگاوات افزایش یافت. پس از پایان جنگ تحمیلی صنعت برق به ترمیم خسارت‌ها و خرابی‌های دوران جنگ همت گمارد که در نهایت با تلاش شبانه‌روزی در سال 1370، واحدها و تأسیسات آسیب‌دیده مجددا در مدار صنعت برق کشور قرار گرفتند. از سال 1367 برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران آغاز شد و پس از آن برنامه دوم به اجرا در آمد که تا سال 1378 به طول انجامید. در طول این دو برنامه صنعت برق جهش بزرگی داشت و پرورش نیروی انسانی به عنوان سرمایه اصلی صنعت برق از راه‌کارهای اصلی صنعت بوده است. همچنین ازلحاظ بین‌المللی پیشرفت چشم‌گیری داشت به طوری که در سال 1374 ایران از نظر ابعاد صنعت برق در بین کشورهای خاورمیانه و غرب آسیا در مقام نخست قرار گرفت و در سطح جهانی به مقام بیست و یکم دست یافت.

در دهه‌های اخیر انرژی‌های تجدید پذیر مورد توجه قرار گرفتند و در سال 1395، به منظور ارتقای بهره‌وری انرژی و استفاده هر چه بیشتر از منابع تجدید پذیر و پاک از طریق فراهم کردن زیرساخت‌های لازم در کشور و افزایش بهره‌وری عرضه انرژی و کاهش تلفات انتقال، توزیع و مصرف انرژی در کشور و استفاده از روش‌های تولید برقی تجدید پذیر و پاک، «سازمان انرژی‌های تجدید پذیر و بهره‌وری انرژی برق» (ساتبا) که به صورت موسسه دولتی وابسته به وزارت نیرو از ادغام 2 سازمان انرژی‌های نو و بهره‌وری انرژی ایران تشکیل گردید.

از دید دیگری نیز می‌توان به روند توسعه صنعت برق نگاه کرد و آن سهم بخش خصوصی در آن است. ساختار حکمرانی صنعت برق در ابتدا در اختیار بخش خصوصی بوده است اما با گذر زمان صنعت برق به طور کامل در انحصار دولت قرار گرفت. در دهه‌های اخیر دولت از حضور بخش خصوصی استقبال کرد و رویکرد تنظیم گری و نظارت بر عملکردهای آن‌ها در اختیار خود محفوظ داشت. امروزه 16 شرکت برق منطقه‌ای و 39 شرکت توزیع در کشور فعالیت می‌کنند که در مجموع کل کشور را پوشش می‌دهند و شرکت‌های خصوصی تحت نظارت برق منطقه‌ای‌ها فعالیت دارند.

آخرین وضعیت نیروگاه‌های حرارتی کشور حاکی از آن است که تاکنون ۵۸۳ واحد تولید برق حرارتی در ۱۲۹ نیروگاه کشور احداث شده و ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی ایران طی نیمه نخست امسال با اجرای پروژه‌های ارتقای توان در سه نیروگاه شهید سلیمانی کرمان، قدس (سمنان) و گهران به ۶۹ هزار مگاوات رسیده است. در حال حاضر ۶۷ درصد از مجموع ظرفیت تولید برق حرارتی (۴۶ هزار و ۴۷۶ مگاوات) در اختیار بخش خصوصی و ۳۳ درصد آن در اختیار بخش دولتی است. هم اکنون ظرفیت نصب شده همه نیروگاه‌های کشور اعم از حرارتی، برق‌آبی، اتمی، تولید پراکنده، تجدید پذیر و دیزلی به ۸۵ هزار و ۵۵۹ مگاوات رسیده که حدود ۸۱ درصد از این ظرفیت مربوط به نیروگاه‌های حرارتی است. واحدهای سیکل ترکیبی با ظرفیت ۳۱ هزار و ۱۷۹ مگاوات (۳۶.۴ درصد)، واحدهای گازی با ظرفیت ۲۱ هزار و ۹۹۲ مگاوات (۲۵.۷ درصد) و واحدهای بخاری با ظرفیت ۱۵ هزار و ۸۲۹ مگاوات (۱۸.۵ درصد)، ترکیب نیروگاه‌های حرارتی کشور را تشکیل می‌دهند.

موزه صنعت برق ایران در تهران نیز جز یکی از موزه‌های جذاب است که پیشنهاد می‌کنیم از آن دیدن کنید. این موزه در سال ۱۳۷۴ ساخته شده و محل آن در گذشته مکان چهار کارخانه اشکودا، دیزل،  وستینگهاوس ۸۰۰۰ کیلوواتی و  وستینگهاوس ۱۰۰۰۰ کیلوواتی بوده است قسمتی از تجهیزات این کارخانه‌ها هنوز در فضای موزه قرار دارند.

با اقتباس از سایت‌های برق نیوز و ایرنا

به قلم مهراز نوین